Γονείς

Πατέρας: Νικόμαχος, από τα Στάγειρα Χαλκιδικής
Μητέρα: Φαιστίς, από την Χαλκίδα Ευβοίας

Σύζυγος

Πυθιάς (απεβίωσε νωρίς), Ερπυλλίδα

Παιδιά

Πυθιάς (από την Πυθιάδα) και Νικόμαχος (από την Ερπυλλίδα)

Οικονομική Κατάσταση

Εύρωστη

Οικογενειακή κατάσταση

Ο πατέρας του Αριστοτέλους διετέλεσε ιατρός στην αυλή του βασιλέως της Μακεδονίας Αμύντου του Γ’ (πατέρας Φιλίππου, παππούς Αλεξάνδρου). Ο Αριστοτέλης έμεινε ορφανός και από μητέρα και από πατέρα πολύ νωρίς. Την κηδεμονία του ανέλαβε ένας καλός φίλος του πατρός του, ο Πρόξενος, ο οποίος ήταν εγκατεστημένος στον Αταρνέα της Ιωνικής Αιολίδος (απέναντι από την Λέσβο).

Συνάντηση με Πλάτωνα

Ο Πρόξενος συμπεριφέρθηκε στον Αριστοτέλη σαν να ήταν δικό του παιδί. Κατά το δεύτερο έτος της εκατοστής τρίτης Ολυμπιάδος (367 π.Χ.) έστειλε τον Αριστοτέλη -σε ηλικία δεκαεπτά ετών- στην Ακαδημία του Πλάτωνος. Στην σχολή εφοίτησε για είκοσι συναπτά έτη, δηλαδή μέχρι τον θάνατο του Πλάτωνος κατά το δεύτερο έτος της εκατοστής ογδόης Ολυμπιάδος (347 π.Χ.). Ο Αριστοτέλης διακρίθηκε στην Ακαδημία σε τέτοιο βαθμό, που ο ίδιος ο Πλάτων τον αποκαλούσε “νου της διατριβής”. Μετά τον θάνατο του Πλάτωνος προέκυψε θέμα διαδοχής. Επικρατέστεροι ήταν ο Σπεύσιππος, ο Ξενοκράτης και ο Αριστοτέλης. Την διεύθυνση τελικώς την ανέλαβε ο Σπεύσιππος, ο οποίος ήταν γιος της Πωτώνης (αδελφής του Πλάτωνος).

Η μετά Πλάτωνος εποχή

Μετά την ανάληψη της διευθύνσεως της Πλατωνικής Ακαδημίας από τον Σπεύσιππο, ο Αριστοτέλης μαζί με τον Ξενοκράτη εγκατέλειψαν την Αθήνα και εγκαταστάθηκαν στην Άσσο (πόλη της Ιωνίας, απέναντι από την Λέσβο). Κυβερνήτες της Άσσου ήταν τα αδέλφια Έραστος και Κορίσκος, οι οποίοι ήταν πλατωνικοί φιλόσοφοι. Την ηγεσία της Άσσου είχε παραχωρήσει σε αυτούς ο ηγεμών της Αταρνέας, επίσης παλιός μαθητής της Πλατωνικής Ακαδημίας, Τύραννος Ερμίας. Οι δύο κυβερνήτες είχαν ιδρύσει στην Άσσο φιλοσοφική σχολή ως παράρτημα της Πλατωνικής Ακαδημίας. Σε αυτήν την σχολή δίδαξε επί τρία συναπτά έτη ο Αριστοτέλης. Οι δύο κυβερνήτες και ο Αριστοτέλης (μαζί και ο Ξενοκράτης) κατόρθωσαν να συνδεθούν τόσο αρμονικά με τον Ερμία και τον επηρέασαν τόσο πολύ -ως παλαιοί συμμαθητές- που η Τυραννία του κατέστη ήπια και δίκαια. Ο Αριστοτέλης νυμφεύτηκε την ανιψιά και θετή κόρη του Ερμία, Πυθίαδα από την οποία απέκτησε μια κόρη, η οποία έλαβε το όνομα της μητέρας της. Ο Ερμίας προέβλεψε την εκστρατεία των Μακεδόνων και συμμάχησε με τον Φίλιππο, γι αυτό κατά το τέταρτο έτος της εκατοστής ενάτης Ολυμπιάδος (341 π.Χ.) εισέβαλαν οι Πέρσες και τον θανάτωσαν με έναν συνηθισμένο για την εποχή τρόπο, την σταύρωση.

Κατά το πρώτο έτος της εκατοστής ενάτης Ολυμπιάδος (344 π.Χ.) ο Αριστοτέλης πέρασε στην Λέσβο και εγκαταστάθηκε στην Μυτιλήνη όπου δίδαξε μέχρι το δεύτερο έτος της εκατοστής ενάτης Ολυμπιάδος (343 π.Χ.) όπου ο Φίλιππος τον κάλεσε στην Μακεδονία για να αναλάβει την παιδεία του Αλεξάνδρου. Η παιδεία έλαβε χώρα στην Μίεζα επί τρία συναπτά έτη, δηλαδή μέχρι το πρώτο έτος της εκατοστής δεκάτης Ολυμπιάδος (340 π.Χ.)

Όντας στην Μακεδονική βασιλική αυλή ζήτησε από τον Αλέξανδρο να ανοικοδομηθεί η υπό του Φιλίππου καταστραφείσα ιδιαίτερη του πατρίδα, τα Στάγειρα, πράγμα που επετεύχθη. Έθεσε δε και νόμους για τους συμπατριώτες του.

Η Διδασκαλία του

Ο Σωκράτης και ο Πλάτων, είπαμε ήδη στις βιογραφίες τους, αποκρυστάλλωσαν την φιλοσοφία. Ο Αριστοτέλης, με βάση την αποκρυσταλλωμένη φιλοσοφία, πέρασε στην επιστήμη. Πρώτη (και τελευταία) φορά στα χρονικά της ιστορίας η επιστήμη βασίστηκε στην φιλοσοφία. Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος που πολλοί σήμερα παρερμηνεύουν βάναυσα τα λεγόμενα του Αριστοτέλους, όπως παραδείγματος χάριν η πολυφερόμενη “μεσότητα των άκρων”. Στο βιβλίο “ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΣ - Η Δομή της Σκέψεως” γίνεται η σχετική ανάλυση και τα πράγματα λαμβάνουν την θέση που τους πρέπει.

Όταν κάποτε τον ρώτησαν τι κέρδος έχουν οι ψεύτες απεκρίθη: “να μην τους πιστεύουν ακόμα και όταν λένε την αλήθεια”. Συνήθιζε να λέει ότι όπως οι οφθαλμοί φωτίζονται από το φως έξωθεν, έτσι και η ψυχή φωτίζεται από τα μαθήματα. Ο Διογένης ο Κυνικός κάποια μέρα του προσέφερε καρπούς με σκοπό να του πει κάτι καυστικό θεωρώντας ότι δεν θα τα έπαιρνε. Ο Αριστοτέλης τον κατάλαβε και πήρε τους καρπούς λέγοντας ότι ο Διογένης μαζί με το πείραγμα έχασε και τους καρπούς. Κάποτε του ανέφεραν ότι κάποιος τον κακολογεί, τότε αυτός απάντησε: “απόντα επιτρέπω και να με μαστιγώνουν”

Τρία πράγματα έλεγε ότι είναι απαραίτητα για την παιδεία, α) φυσική τάση, β) μελέτη, γ) εξάσκηση. Η παιδεία είναι το καλύτερο εφόδιο για τα γεράματα. Η καλύτερη συστατική επιστολή, έλεγε, είναι το κάλλος. Η ευδαιμονία (καλή κατάσταση ψυχής), υποστήριζε, αποτελείται από τριών ειδών αγαθά: α) τα ψυχικά β) σωματικά -όπως η υγιεία [30], ισχύς, κάλλος και τα παρόμοια, γ) εξωτερικά -όπως ο πλούτος, η καταγωγή, η δόξα και τα παρόμοια. Η αρετή (ψυχικό αγαθό) δεν μπορεί μόνη της να φέρει ευδαιμονία, χρειάζεται και τα σωματικά και τα εξωτερικά αγαθά. Αντιθέτως, η κακία μπορεί από μόνη της να φέρει κακοδαιμονία, ακόμα και όταν υπάρχουν σε αφθονία τα σωματικά και εξωτερικά αγαθά.

Ερωτηθείς σε τι διαφέρουν οι πεπαιδευμένοι από τους απαίδευτους είπε: “όσο οι οι ζωντανοί από τους πεθαμένους”. Οι γονείς, έλεγε, που μόρφωσαν τα παιδιά τους είναι άξιοι μεγαλυτέρας εκτιμήσεως των γονέων που απλώς τα εγέννησαν, διότι οι τελευταίοι τους έδωσαν απλώς το ΖΗΝ, ενώ οι πρώτοι το ΕΥ ΖΗΝ. Σε εκείνον που εκαυχάτο ότι είναι από μεγάλη και ισχυρή πόλη είπε: “το ζήτημα είναι αν είσαι αντάξιος της πόλης αυτής”. Κάποιοι άνθρωποι, συνήθιζε να λέει, είναι τόσο φειδωλοί στα έξοδα, σαν να πρόκειται να ζήσουν αιώνια. Άλλοι πάλι είναι τόσο σπάταλοι, σαν να πρόκειται να ζήσουν την τελευταία τους ημέρα. Σε εκείνον που τον ρώτησε γιατί αρεσκόμαστε στο κάλλος εκείνος απάντησε: “είναι ερώτηση που μόνον τυφλοί θα μπορούσαν να κάνουν”. Όταν τον ρώτησαν τι κέρδισε από την φιλοσοφία εκείνος απάντησε: “το να εφαρμόζω τους νόμους (τους τότε) χωρίς να αναγκαστώ όπως μερικοί που το κάνουν από φόβο”. Ερωτηθείς πως μπορούν να προοδεύσουν οι μαθητές απάντησε: “αν τρέχουν να φτάσουν τους πρώτους και όχι να περιμένουν τους πρώτους να μείνουν πίσω”.

Λύκειον

Κατά το δεύτερο έτος της εκατοστής ενδεκάτης Ολυμπιάδος (335 π.Χ.) ο Αριστοτέλης επανήλθε στην Αθήνα και ίδρυσε την δική του σχολή. Το όνομα αυτής “Λύκειον”, καθώς τοπωνύμιο προς τιμή του Λυκείου Απόλλωνος (χώρος στην σημερινή οδό Ρηγίλλης). Η οργάνωση της σχολής έγινε στα πρότυπα της Ακαδημίας του Πλάτωνος. Με άφθονο χρήμα προερχόμενο του Αλεξάνδρου κατασκεύασε μεγαλόπρεπα κτήρια, οικήματα, και μεγάλες στοές που ονομάζονταν “περίπατοι”, διότι τα μαθήματα ελάμβαναν χώρα όντας σε περίπατο. Η πρώτη γνωστή βιβλιοθήκη που υπήρξε ποτέ ήταν αυτή του Λυκείου. Ήταν δε τόσο άρτια οργανωμένη, που οι μετέπειτα βιβλιοθήκες Αλεξανδρείας και Περγάμου στηρίχθηκαν σε αυτήν, ως πρότυπη. Στην σχολή ο Αριστοτέλης δίδαξε μόνον δεκατρία έτη, διότι το δεύτερο έτος της εκατοστής δεκάτης τετάρτης Ολυμπιάδος (323 π.Χ.) με την είδηση του θανάτου του Αλεξάνδρου, οι Αθηναίοι βρήκαν το εξιλαστήριο θύμα στο πρόσωπο του Αριστοτέλους -παρόλο που είχε περάσει από την τάξη των Μετοίκων στην τάξη των Ισοτελών για όσα είχε προσφέρει στην Αθήνα. Κατηγόρησαν τον Αριστοτέλη με την προσφιλή κατηγορία της ασεβείας. Ο Αριστοτέλης όμως κατάλαβε τις πραγματικές προθέσεις των μηνυτών και έφυγε πριν ολοκληρωθούν οι διαδικασίες για την δίκη, λέγοντας: “δεν θα επιτρέψω στους Αθηναίους Δημοκράτες να καταδικάσουν για δεύτερη φορά την φιλοσοφία”. Απεσύρθη κατά το τρίτο έτος της εκατοστής δεκάτης τετάρτης Ολυμπιάδος (322 π.Χ.) στην Χαλκίδα, σε ένα σπίτι που είχε κληρονομήσει από την μητέρα του, μαζί με την δεύτερη σύζυγο του (Ερπυλλίδα) και τα δύο του παιδιά.

Το τέλος

Ήταν το τέταρτο έτος της εκατοστής δεκάτης τετάρτης Ολυμπιάδος (321 π.Χ.), όταν ο εξηντατριάχρονος Αριστοτέλης ξεκίνησε νωρίς το ταξίδι του προς τα ηλύσια πεδία. Άφησε πίσω του έργο τετρακοσίων βιβλίων το οποίο αντέγραψαν πολλοί επιστήμονες όπως ο Ισαάκ Νεύτων (για του λόγου το αληθές δείτε την επίσημη βιβλιοθήκη του CAMBRIDGE UNIVERSITY)

Νικόλαος Χ. Κουνδουράκης
Συγγραφεύς